Bασικοί Όροι: απεικόνιση, χάρτης, ανθρωπογενή χαρακτηριστικά, γενικός χάρτης, ­γεωμορφολογικός χάρτης, θεματικός χάρτης, πολιτικός χάρτης, τίτλος χάρτη, υπόμνημα χάρτη, κλίμακ­α, χαρτογράφος, προσανατολισμός, πυξίδα, σχετική θέση

Ο χάρτης

Στο κεφάλαιο αυτό θα μάθετε:
Τι είναι χάρτης
Για τη χρησιμότητα του χάρτη στη ζωή των ανθρώπων
Το «εργαλείο» που θα χρησιμοποιήσετε, για να επικοινωνήσετε και να σχεδιάσετε την εκδρομή σας, είναι ο χάρτης. Κάθε χάρτης απεικονίζει τη μορφή που έχει ένα μέρος της επιφάνειας της Γης, όσο μικρό ή μεγάλο κι αν είναι αυτό.
​Αναπαριστά την πραγματικότητα που υπάρχει γύρω μας, δηλαδή τις φυσικές ομορφιές και τα ανθρώπινα δημιουργήματα. Η απεικόνιση γίνεται με διάφορα σύμβολα που όλοι οι άνθρωποι μπορούν να καταλάβουν. 
Τα τοπία που υπάρχουν γύρω μας, καθώς περνούν τα χρόνια, αλλάζουν συνεχώς μορφή. Ένα μικρό βουνό μπορεί να εξαφανιστεί και στη θέση του να γίνει ένας μεγάλος δρόμος, τα νερά της βροχής ίσως δημιουργήσουν ένα μικρό χείμαρρο, ένας ισχυρός σεισμός πιθανόν να ανοίξει ρήγμα ή να καταστρέψει ένα ανθρώπινο έργο, ένα ηφαίστειο με τη λάβα του ίσως δημιουργήσει ένα μικρό νησί κ.ά. Όλες αυτές οι αλλαγές διαμορφώνουν την επιφάνεια της Γης και μπορούν να απεικονιστούν σε ένα χάρτη. Επομένως ο χάρτης είναι το «εργαλείο» που μας βοηθά να μελετήσουμε τη μορφή ενός τοπίου.
Τοπίο σε διαφορετικές χρονικές περιόδους που δείχνει τις αλλαγές στην επιφάνεια της Γης

Η ιστορία των χαρτών

Οι πρώτοι χάρτες, οι πρώτες δηλαδή απόπειρες να αποδοθούν επάνω σε κά­ποια επιφάνεια μορφές και σχήματα του εδάφους, ανάγονται στους αρχαιότατους χρόνους, και οφείλονται στη μετακίνηση μεγάλων ομάδων ανθρώπων με σκοπό την αναζήτηση τροφής, νερού ή κατά­κτησης εδαφών περισσότερο εύφορων και πλούσιων. Έπρεπε δηλαδή να ση­μειωθούν με κάποιον τρόπο και να απο­τυπωθούν τα δρομολόγια για τη διάβαση των ερήμων και των βουνών, καθώς και οι θέσεις των βοσκοτόπων, των πηγών, και άλλων χρήσιμων χαρακτηριστικών του εδάφους. 
Ο παλαιότερος χάρτης από τη Ga-Sur (2500 π.Χ.). Πήλινη πλάκα και σχεδιάγραμμα.
Χρειάστηκε ωστόσο να φθάσουμε στην εποχή των Ελλήνων φιλοσόφων της Ιωνίας, για να τεθούν, όπως και σε πολλές άλλες επιστήμες, οι βάσεις της επιστημονικής ενασχόλησης με τη γεωγραφία και τη χαρτογραφία. 
​H επιστήμη της χαρτογραφίας γεννήθηκε και αναπτύχθηκε στην Ελλάδα και έχει τις ρίζες της τόσο στην πολύπλευρη επιστημονική γνώση των Ελλήνων όσο και στην αξιοποίηση των εμπειριών που αποκόμιζαν από τα αποικιστικά και εμπορικά τους ταξίδια.
Picture
Χάρτης του Ερατοσθένη. (194π.Χ.)
ο χαρτησ
η ιστορια τησ χαρτογραφιασ
Η Ιστορία της Χαρτογραφίας 
Επιμέλεια παρουσίασης: Λήδα Στάμου

Τα είδη χαρτών

Στο κεφάλαιο αυτό θα μάθετε:
Τα διαφορετικά είδη των χαρτών
Να βρίσκετε τις κύριες πληροφορίες που δίνει ο χάρτης
Oι χάρτες αυτοί απεικονίζουν την Ελλάδα, αλλά ο καθένας μάς δίνει διαφορετικές πληροφορίες για τη χώρα μας. Yπάρχουν χάρτες που είναι βασικοί για κάθε τόπο, αφού μας δίνουν πληροφορίες για τη μορφή του εδάφους και για τα έργα των ανθρώπων πάνω σε αυτό. Οι χάρτες αυτοί ονομάζονται γενικοί.
​Yπάρχουν επίσης και χάρτες που αναφέρονται σε ένα χαρακτηριστικό θέμα, που μπορεί να ενδιαφέρει μόνο ορισμένους ανθρώπους. Διαφορετικοί χάρτες ενδιαφέρουν ένα ναυτικό, έναν πεζοπόρο, έναν άνθρωπο που χρησιμοποιεί το μετρό ή τις αστικές συγκοινωνίες ή κάποιον που θέλει να μάθει τις μεταβολές της θερμοκρασίας σε έναν τόπο. Οι χάρτες αυτοί ονομάζονται θεματικοί.
Ο δεύτερος χάρτης δίνει μεγαλύτερη σημασία στα ανθρωπογενή χαρακτηριστικά, όπως οι πόλεις, τα λιμάνια, οι δρόμοι κ.ά. και ονομάζεται πολιτικός χάρτης. Ο τρίτος χάρτης, ο οποίος παρουσιάζει τα κύρια προϊόντα που καλλιεργούνται στη χώρα μας, είναι ένας θεματικός χάρτης και ονομάζεται χάρτης παραγωγής προϊόντων.
  • Οι χάρτες που παρουσιάζουν δρόμους, οικοδομικά τετράγωνα, πάρκα της πόλης κ.ά. είναι οι αστικοί χάρτες.
  • Οι χάρτες που παρουσιάζουν τα προϊόντα, τα οποία παράγονται σε διαφορετικές περιοχές είναι οι χάρτες παραγωγής προϊόντων.
  • Οι χάρτες που παρουσιάζουν αρχαιολογικούς τόπους και μνημεία είναι οι ιστορικοί χάρτες.
  • Οι χάρτες που παρουσιάζουν τις πορείες του Αποστόλου Παύλου και τους Αγίους Τόπους είναι οι θρησκευτικοί χάρτες.

Εκτός από αυτές τις ομάδες χαρτών υπάρχουν και άλλες κατηγορίες που δίνουν ποικίλες πληροφορίες, όπως οι οδικοί χάρτες, οι κλιματικοί χάρτες, οι μετεωρολογικοί και άλλοι.

Η ταυτότητα του χάρτη: Τίτλος και Υπόμνημα

Στο κεφάλαιο αυτό θα μάθετε:
Τα βασικά χαρακτηριστικά ενός χάρτη
Το υπόμνημα του χάρτη
Γνωρίζουμε ότι κάθε άνθρωπος έχει την ταυτότητά του, η οποία περιέχει ορισμένα στοιχεία που αφορούν αποκλειστικά τον ίδιο, τον κάτοχο της ταυτότητας. Με την ίδια λογική φτιάχνουμε και την ταυτότητα κάθε χάρτη, έτσι ώστε όταν τον χρειαζόμαστε να ξέρουμε πώς θα τον αναζητήσουμε.
Για να ζητήσετε από τη Διεύθυνση του σχολείου τους χάρτες που θα χρησιμοποιήσετε, πρέπει να ξέρετε τον τίτλο του κάθε χάρτη. Ο τίτλος είναι μια χαρακτηριστική φράση, η οποία δηλώνει το περιεχόμενο του χάρτη και επομένως αποτελεί στοιχείο της ταυτότητάς του.
Το υπόμνημα του χάρτη
Ο χάρτης είναι ένα «εργαλείο» που μας δίνει πληροφορίες για έναν τόπο. Για να απεικονίζουμε ευκολότερα αυτές τις πληροφορίες, χρησιμοποιούμε αντί για λέξεις σύμβολα και χρώματα, το καθένα από τα οποία αντιστοιχεί σε ένα συγκεκριμένο στοιχείο του τόπου που απεικονίζει ο χάρτης. Τα σύμβολα και τα χρώματα αυτά σχηματίζουν ένα «χαρτογραφικό αλφάβητο», με το οποίο μπορούμε να «διαβάζουμε» τους χάρτες σε όποια γλώσσα κι αν είναι γραμμένοι και αποτελούν το υπόμνημα του χάρτη.
υπομνημα - εξασκηση
adventrure island - παιχνιδι
Picture
Κλικ στην εικόνα για να μεταβείς στην εφαρμογή

Η ταυτότητα του χάρτη: Κλίμακα

Στο κεφάλαιο αυτό θα μάθετε:
Tι είναι η κλίμακα του χάρτη
Πώς να υπολογίζετε αποστάσεις με τη βοήθεια της κλίμακας
Στο χάρτη η απόσταση μεταξύ Καστοριάς και Βέροιας είναι μερικά εκατοστά, δηλαδή πολύ μικρότερη από την πραγματική απόσταση που έχουν οι δύο πόλεις στην επιφάνεια της Γης.
Ο χαρτογράφος, για να μπορέσει να τοποθετήσει μια περιοχή της Γης πάνω σε ένα χάρτη, τη σχεδιάζει πολύ μικρότερη από το μέγεθος που έχει στην πραγματικότητα. Τη σχεδιάζει δηλαδή υπό κλίμακα. Στο χώρο του υπομνήματος του χάρτη υπάρχει ένα κλάσμα με μεγάλο παρανομαστή, ο οποίος μας πληροφορεί πόσες φορές είναι μικρότερη η περιοχή στο χάρτη από ό,τι είναι στην επιφάνεια της Γης. 
Για παράδειγμα κλίμακα 1/1.000.000 δηλώνει ότι απόσταση ενός εκατοστού επάνω στο χάρτη αντιστοιχεί με απόσταση ενός εκατομμυρίου εκατοστών στο έδαφος.
Στον παραπάνω «χάρακα» διακρίνουμε μία ευθεία γραμμή με εναλλαγή λευκού και μαύρου χρώματος. Η εναλλαγή γίνεται κάθε 10 χμ., αφού η κλίμακα είναι 1:1.000.000.
Η κλίμακα ενός χάρτη είναι ένας αριθμός που δείχνει πόσες φορές είναι μικρότερη μια περιοχή πάνω στο χάρτη από το μέγεθός της στην επιφάνεια της Γης.
Kάθε χάρτης μάς δίνει λιγότερες ή περισσότερες πληροφορίες για την περιοχή του Γυθείου. Όταν ο χάρτης δείχνει πολλές λεπτομέρειες, λέμε ότι η κλίμακά του είναι μεγάλη (ο παρανομαστής μικραίνει), ενώ όταν η κλίμακα μικραίνει (ο παρονομαστής μεγαλώνει), ο χάρτης μάς δείχνει λιγότερες λεπτομέρειες.
Εφαρμογη κλιμακασ σε χαρτη

Προσανατολισμός

Στο κεφάλαιο αυτό θα μάθετε:
Τι είναι προσανατολισμός
Να χρησιμοποιείτε την πυξίδα και το χάρτη  για τον προσανατολισμό σας
   Για τη σχετική θέση ενός τόπου στο χάρτη

​Όταν κάποιος μας αναφέρει πού βρίσκεται χρησιμοποιώντας ένα συγκεκριμένο σημείο, λέμε ότι ορίζει τη σχετική θέση του ως προς το σημείο αυτό. Με τον ίδιο τρόπο μπορούμε να προσδιορίσουμε τη θέση μιας πόλης ή περιοχής σε σχέση με μία άλλη.
Σήμερα για τον προσανατολισμό μας χρησιμοποιούμε τα σημεία του ορίζοντα. Είναι ένας τρόπος που τον έχουν δεχθεί όλοι οι άνθρωποι και έτσι μπορούμε να προσδιορίζουμε τη θέση μας κάθε στιγμή, όταν υπάρχει ανάγκη.
Ας βρούμε πώς προσδιορίζουμε τα σημεία του ορίζοντα:
Η ανατολή του ήλιου δηλώνει το ξεκίνημα μιας νέας ημέρας. Το πρωί στο προαύλιο του σχολείου τείνουμε το δεξί μας χέρι προς το μέρος που ανατέλλει ο ήλιος. Το πρόσωπό μας τότε θα κοιτά το Βορρά, η πλάτη μας θα είναι στραμμένη προς το Νότο και το αριστερό μας χέρι θα δείχνει τη Δύση.
Κάθε χάρτης είναι προσανατολισμένος, δηλαδή δείχνει τα σημεία του ορίζοντα. Ο Βορράς είναι στο επάνω μέρος, ο Νότος στο κάτω μέρος, η Ανατολή στα δεξιά και η Δύση στα αριστερά
Συνήθως οι κατευθύνσεις που πρέπει να περιγράψουμε δεν είναι ακριβώς βόρεια, νότια, ανατολικά ή δυτικά. Γι' αυτό χρησιμοποιούμε και ενδιάμεσες κατευθύνσεις: βορειοανατολικά, βορειοδυτικά, νοτιοανατολικά, νοτιοδυτικά.

Πυξίδα

Η πυξίδα είναι ένα όργανο, που μας βοηθάει να προσανατολιζόμαστε. Ο Βορράς είναι πάντα το σημείο του ορίζοντα που δείχνει πάντα η μαγνητική βελόνα.
προσανατολισμος του χαρτη με τη βοηθεια πυξιδας
παιχνιδι προσανατολισμου

Επανάληψη ενότητας

Picture
κλικ στην εικόνα για να παίξεις με την πυξίδα